Fotogaleria

Gmina przyjazna środowisku

Gmina Przyjazna Środowisku

Zagroda – Zabytki

ZESPÓŁ DWORSKI

Dawny zespół dworski będący ośrodkiem dóbr żdżańskich położony jest nad rzeką Siennica w otoczeniu licznych stawów i łąk. Założony został w XVIII wieku przez Macieja Ciemniewskiego. Dwór murowany, parterowy, kryty gontem, otoczony był ogrodem włoskim. Około 1800 roku założony został bardzo rozległy park krajobrazowy w stylu angielskim, który rozciągał się na południe od dworu i łączył z kompleksem leśnym. Jeszcze teraz park czaruje swoją malowniczością i swobodą, z jaką połączone zostały elementy naturalnego krajobrazu z ukształtowanym sztucznie.

W niezmienionym kształcie zachowała się aleja wjazdowa o podwójnych szpalerach kasztanowców, dochodząca do drogi Krasnystaw — Chełm, w pobliżu dawnego zajazdu. Istnieją jeszcze pozostałości owalnej sadzawki, która znajdowała się przed dworem, a w głębi parku ocalały częściowo aleje kasztanowcowe, lipowe, topolowe a także wzniesienie otoczone fosą i obsadzone po linii okręgu dębami, co upodabnia je do miejsca misteriów pogańskich. W całość założenia wchodzą dodatkowo rozległe stawy potęgujące jego malowniczość. Jest to wymarzony zakątek do spacerów i wypoczynku. Pozostałości XVII-wiecznego dworu, który od końca XIX wieku był mieszkaniem rządcy, zachowały się częściowo i zamienione są obecnie na warsztaty remontowe i pomieszczenia gospodarcze Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej. W końcu XIX wieku Jan Justyman Smorczewski wybudował nowy dwór w pobliżu dawnego. Istniał on krótko, gdyż w czasie II wojny światowej został wysadzony w powietrze przez wycofujące się oddziały radzieckie. Zdjęcia znajdujące się w posiadaniu jednego z potomków Smorczewskich przedstawiają niezwykle ciekawą rezydencję w typie budowli neogotyckich angielskich, piętrową z trzykondygnacjową wieżą w jednym narożu i małą wieżyczką na kształt gotyckiej sterczyny w drugim. Obecnie w miejscu, gdzie stał dwór, znajdują się bloki mieszkalne pracowników RSP, do której należy również teren dawnego parku. Zachowało się jeszcze kilka zabudowań gospodarczych należących dawniej do dworu:

Spichlerz I — wzniesiony około 1797 roku, przebudowany, murowany z cegły i kamienia, otynkowany, piętrowy z dachem naczółkowym. Pomieszczenia nakryte stropami belkowanymi.

Spichlerz II — lub stodoła, zbudowany w 2 połowie XIX wieku, następnie przebudowany i podwyższony, murowany z cegły, otynkowany, dach dwuspadowy kryty eternitem. Górna kondygnacja ścian ozdobiona ostrołukowymi płycinami. W szczycie od strony zachodniej data z prętów żelaznych, częściowo nieczytelna „l 42″.

Budynek gospodarczy wybudowany w 1812 roku. W 1912 roku podwyższony o drugą kondygnację, następnie przebudowany. Murowany z cegły, otynkowany. Dach dwuspadowy, kryty blachą.

Spichlerz III — położony na północ od drogi Krasnystaw—Chełm na terenie dawnego folwarku Źdżanne. Zbudowany lub znacznie przebudowany na początku XX wieku, w stylu ulubionego przez Smorczewskich neogotyku. Murowany z cegły, otynkowany z otworami okiennymi ostrołukowymi i blendami ostrołukowymi stanowiącymi podziały ścian. Po 1915 roku ówczesny właściciel Jan Julian Smorczewski adaptował go na mieszkanie i urządził w nim swoją rezydencję, w której zamieszkiwał do 1944 roku. Po wojnie mieściły się tutaj biura gminnej spółdzielni, sklep, poczta, biura urzędu gminy i mieszkania prywatne, następnie szkoła podstawowa. Od 2009 roku mieści się tu Filia Gminnej Biblioteka Publicznej.

Budynek gospodarczy — usytuowany w obrębie dawnego folwarku. Wybudowany w końcu XVIII wieku i przebudowany z końcem XIX wieku. Murowany z cegły, otynkowany z lizenowymi podziałami ścian, nakryty dachem dwuspadowym. Obecnie służy za magazyn Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej. Na północ od budynków folwarcznych, wśród stawów i łąk widoczne są wysokie drzewa, które wyznaczają granicę dawnych ogrodów i sadów dworskich. Oprócz drzew rosnących na obrzeżu zachowało się kilka starych drzew owocowych. Było tu też mieszkanie ogrodnika.

KARCZMA

Na krańcu wsi, w pobliżu granicy z wsią Żdżanne usytuowany jest zabytkowy zajazd, który wzniesiony został około 1785 roku, zapewne przez Macieja Ciemniewskiego. Znajduje się tuż przy drodze, zwrócony elewacją frontową na wschód. Jest to budynek murowany z cegły, otynkowany, parterowy, dwutraktowy i pięcioosiowy z czterospadowym dachem nakrytym blachą (pierwotnie gontem). Dawniej posiadał w rzucie kształt litery T i składał się z murowanej karczmy od frontu i drewnianego stanu, który spłonął w 1916 roku.

Część karczmy zachowana obecnie posiada sień przejazdową na osi i po dwie izby po obu jej stronach. Elewacje budynku są gładkie, otynkowane z boniowanymi narożnikami. Koronujący gzyms obiega budynek dookoła. Na osi fasady umieszczony jest ryzalit pozorny ujęty dwoma parami pilastrów wspierających trójkątny tympanon z półkolistym okienkiem. U dołu tympanonu biegnie przestylizowany gzyms tryglifowy. Pierwotnie w ryzalicie znajdowała się brama wjazdowa zamknięta półkoliście, obecnie jest tu prostokątny otwór drzwiowy. Jest to jedyny, jaki ocalał z pięciu budynków karczemnych wystawionych w XVIII wieku w dobrach żdżańskich. Na przeciwległym krańcu wsi Zagroda znajdował się w owym czasie jeszcze jeden zajazd. Oba doskonale prosperowały, szczególnie w czasach, gdy po l rozbiorze przez dobra żdżańskie skierowany został trakt z Warszawy na Wołyń.